====== Praca z plikami i poleceniami ======

<code>
- Po czym rozpoznać Unixa?
- Kot przebiegający po klawiaturze wpisuje poprawną komendę...
                       /* nadesłał: Grzegorz Mucha, IS 2012 */
</code>
 


===== DO PRZYGOTOWANIA =====
Samodzielnie należy przed tym laboratorium przygotować:
    * praca z man,
    * przeczytać artykuł //{{:pl:dydaktyka:unix:gjn-dokumentacja.pdf|Korzystanie z dokumentacji GNU/Linux}}//
    * przeanalizować w jaki sposób wyglądają strony man, z jakich części się składają?

===== WPROWADZENIE =====


==== Uruchamianie programów ====

    * Pliki programów są przechowywane w systemie plików.
    * Każdy plik programu w systemie ma nazwę (//case sensitive//).
    * Program jest uruchamiany przez powłokę poprzez podanie nazwy jego pliku.
    * Powłoka zapewnia mechanizmy kontroli pracy uruchamianych zadań (ang. //job//), programów.
    * Powłoka zapewnia mechanizmy przekazywania wyników pracy zadań.

==== Argumenty poleceń ====

    * Polecenia mogą przyjmować argumenty.
    * Argumenty mogą być obowiązkowe (np. nazwa pliku) lub opcjonalne (tzw. opcje).
    * Niektóre opcje przyjmują dodatkowe argumenty (obowiązkowe, lub opcjonalne).
    * Nazwy opcji maja format długi i krótki.
    * Argumenty są //case sensitive//.
    * Spis opcji programu jest podany w man lub przez opcje <code>-h|--help</code>
    * Kolejność można zmieniać, przestawianie
    * opcje można scalać.

==== Opcje - przykłady ====
Format długi, krótki:

  ls -a ; ls --all

Przestawianie:

  ls -a -l ; ls -l -a

Argumenty:

  ls --ignore=\*.png ; ls -I \*.png

Scalanie:

DOBRZE:
  ls -al ; ls -la ; ls -alI \*.png
ŹLE!!!
  ls -Ila \*.png

==== Praca z plikami ====
System plików ma strukturę drzewiastą:

  /
  /bin
  /bin/bash
  /home
  /home/gjn
  /home/gjn/plik
  /home/gjn/katalog/plik

==== Praca z plikami ====

    * Jest zawsze tylko jedna taka struktura podczas pracy systemu.
    * W związku z tym zawsze jest bezwzględny początek ///// systemu plików.
    * Inne systemy mogą być włączane jako kolejne gałęzie.
    * Katalog bieżący: //.// katalog nadrzędny //..//
    * Katalog jest plikiem!

==== Nazewnictwo ====

    * Wszystkie pliki i katalogi mają nazwy będące ciągami znaków alfanumerycznych.
    * Nazwy mogą być długie i są //case sensitive//.
    * Katalogi rozdziela się znakiem ///// (ang. //slash//).
    * Ścieżka dostępu to nazwa pliku pozwalająca na jego umiejscowienie.
    * Pełna (bezwzględna) ścieżka określa jego położenie względem początku drzewa, zaczyna się od /////, np. ///etc/X11/XF86config//.
    * Względna ścieżka określa położenie względem katalogu bieżącego.
    * ''~user'' oznacza katalog domowy użytkownika ''user'' (mechanizm na poziomie powłoki, nie systemu plików!)

==== Polecenia dotyczące plików ====
  * **cp** kopiowanie
  * **mv** przenoszenie, zmiana nazwy
  * **rm** usuwanie
  * **touch** zakładanie pustego, modyfikacja daty
  * **file** typ pliku

==== Polecenia dotyczące katalogów ====

  * **cd** zmiana bieżącego
  * **pwd** podanie bieżącego
  * **mkdir** zakładanie
  * **rmdir** usuwanie (pustego!)
  * **ls** pokazywanie zawartości
  * **du** pokazywanie objętości (również pliku)

==== Metaznaki ====
W nazwach plików do których użytkownik odwołuje się w powłoce można używać 2 znaków specjalnych, które zastępują ciągi znaków w nazwie pliku (ścieżce dostępu):

    * znak ''?'' zastępuje dokładnie jeden znak,
    * znak ''*'' zastępuje ciąg znaków o dowolnej (w tym zerowej) długości.

==== Prawa dostępu ====

    * Każdy plik ma określone prawa dostępu regulujące jaki dostęp mają do niego użytkownicy.
    * Podstawowe atrybuty pliku określają możliwości jego:
          * odczytu //read//
          * zapisu //write//
          * uruchamiania //execute//

==== Właściciele pliku ====

    * Każdy plik ma właściciela i jest przypisany do grupy właścicieli.
    * Z tego punktu widzenia użytkownicy systemu dzielą się na:
          * właściciela //user// 
          * grupę właścicieli //group//
          * pozostałych użytkowników //others//
            (//others = all - user - group//)


====  Atrybuty pliku ====
Wynik polecenia ''ls -l'':
<code>
  -rwxrwxrwx N uzytkownik grupa rozmiar data nazwa
</code>

Prawa dostępu
<code>
   -   rwx   rwx   rwx
  TYPE USER GROUP OTHERS
</code>

Typy plików: ''TYPE: - d b c l p s''

==== Przykład atrybutów ====
Przykład:
<cli> 
$ ls -l cruise
-rw-r--r-- 1 tom staff 683 Jul 4 2000 cruise
$ ls -l /tmp/cruise
-rwxr-xr-x 1 tom staff 783 Jul 4 2000 /tmp/cruise
</cli>

==== SUID, SGID i sTicky bit ====
  * SUID - //set user id// - pozwala na uruchomienie programu z prawami właściciela tego pliku
<cli>
$ ls -l /usr/bin/passwd 
-rwsr-xr-x 1 root root 31704 lis 14 15:41 /usr/bin/passwd
</cli>
  * SGID - //set group id// - pozwala na uruchomienie danego pliku z prawami grupy tego pliku  
  * SGID - //set group id// - w przypadku katalogu, sprawia, że nowotworzone pliki, należą do tej grupy, do której należy katalog, a nie do grupy z uprawnieniami której pracuje użytkownik
  * sTicky bit - pliki w katalogu z ustawionym sticky bit mogą być usuwane lub zmieniane tylko przez właściciela danego pliku lub katalogu
<cli>
$ ls -l | grep tmp
drwxrwxrwt  22 root root 12288 lis 14 15:41 tmp
</cli>

==== Zmiana praw dostępu ====

    * Prawa dostępu zmienia się przy pomocy polecenia **chmod** (ang. //change mode//):
      chmod prawa nazwa_pliku
    * gdzie prawa: ''ugoa +-= rwx [, ugoa +-= rwx]''
    * Na przykład:
<cli>
chmod u+r cruise; chmod u-w cruise
chmod g+x,o-r cruise
chmod u+s,g+s,+t tmp/
</cli>
    * administrator może zmieniać właściciela **chown** i grupę **chgrp** pliku.


==== Numeryczne prawa dostępu ====

  r=4, w=2, x=1
  su=4, sg=2, t=1
  chmod NNNN plik

na przykład:
<cli>
chmod 755 plik
chmod u=rwx,g=rx,o=rx plik
chmod 644 plik
chmod u=rw,g=r,o=r plik
chmod 44 plik
chmod 0044 plik
</cli>
==== Domyślne prawa, umask ====
<cli>
$ umask 
0022
$ umask -S
u=rwx,g=rx,o=rx
$ touch nowy1 ; ls -l nowy1 
-rw-r--r--  1 gjn gjn 0 Feb 26 20:39 nowy1
$ umask 700 ; touch nowy2 ; ls -l nowy2
----rw-rw-  1 gjn gjn 0 Feb 26 20:40 nowy2
$ umask 077 ; touch nowy3 ; ls -l nowy3
-rw-------  1 gjn gjn 0 Feb 26 20:40 nowy3
$ umask 000 ; touch nowy4 ; ls -l nowy4
-rw-rw-rw-  1 gjn gjn 0 Feb 26 20:40 nowy4
</cli>

==== Prawa do katalogów ====
    * //write// -> zapis do katalogu
    * //read// -> odczyt zawartości (spisu plików!), możliwość wykonania **ls**
    * //execute// -> dostęp do zawartości (plików), możliwość wykonania **cd**

Przykład:
<cli>
$ chmod a=rx katalog
$ ls katalog
plik
$ cd katalog
$ cd ..
$ chmod a=r katalog ; ls katalog 
plik
$ cd katalog 
sh: cd: katalog: Permission denied
$ chmod a=x katalog ; cd katalog
$ ls
ls: .: Permission denied
</cli>

==== Zmiana właściciela ====

  chown user  plik
  chgrp grupa plik

Zmienić właściciela może tylko root.


====  Dowiązania symboliczne ====

    * są wskaźnikami, skrótami do plików,
    * pozwalają na udostępnianie pliku pod różnymi nazwami, w różnych katalogach,
    * tworzenie przy pomocy ''ln -s'':

      ln -s plik dowiazanie

    * polecenie ''ls -L'' wyświetla pliki na które wskazuje link symboliczny.
    * bez opcji ''-s'' -> dowiązania sztywne,
    * liczba dowiązań sztywnych do pliku to ''N'' w ''ls -l''
<code>
  -rwxrwxrwx N uzytkownik grupa rozmiar data nazwa
</code>

==== Midnight Commander ====
Jest to program do zarządzania plikami. Obsługuje się go podobnie jak inne typu "commander". Dodatkowo:

    * zmiana praw dostępu: <key>C-x c</key>
    * dostęp do klawiszy <key>Fn</key> przez <key>ESC n</key>
    * //lynx-like motion// w konfiguracji
    * wiele innych możliwości...

Z MC dostępney jest edytor **mcedit**.

===== ĆWICZENIA =====

==== - Polecenia ====

    * sprawdzić w manualu opis poleceń //ls(1)// //cp(1)// //mkdir(1)// //rm(1)//
    * jakie opcje tych poleceń wyświetlają opis argumentów?
    * w przypadku **ls** przetestować działanie opcji ''l a A F d R'', w przypadku **mkdir** opcji ''p m'', dla **rm** ''f'' i ''R''
    * dla poznanych powyżej opcji przetestować przestawianie i łączenie
    * znaleźć opcje **ls**, które przyjmują argumenty; przetestować je; na co należy zwrócić uwagę przy scalaniu?
    * należy sprawdzić, czy nie są zdefiniowane aliasy zmieniające pracę używanych poleceń (polecenie un/alias)
    * przy czytaniu manuala można przełączyć sesję na pracę w języku polskim przy pomocy ''export LANG=pl_PL.UTF-8'' (o ile jest dostępny), można też spróbować ustawić inne języki, np. ''fr_FR'', czy ''de_DE''.


==== - Pliki ====

    * prztestować działanie wszystkich poznanych poleceń do obsługi plików i katalogów
    * jak przejść do katalogu domowego na różne sposoby?
    * w katalogu domowym założyć taką strukturę katalogów i plików:

      unix/
      unix/lab2/
      unix/lab2/alfa/
      unix/lab2/alfa/one
      unix/lab2/beta/
      unix/lab2/beta/two
      unix/lab2/beta/prima/
      unix/lab2/beta/prima/three

Pliki należy zakładać przy pomocy jednego z poleceń:

      echo "jakis napis" > plik
      touch plik

Wynik można sprawdzić przy pomocy **tree**.
    * poruszając sie po stworzonej strukturze należy przetestować działanie poleceń **cd** i **pwd** wykorzystując bezwzględne i względne ścieżki dostępu, a tym katalogi specjalne ''.'' i ''..''
    * przetestować działanie metaznaków (gwiazdka, pytajnik) z poleceniem **ls** w katalogu ///usr/bin//
    * jak przejść do katalogu poprzedniego?
    * jak przejść do katalogu domowego podanego użytkownika?


==== - Prawa dostępu ====

    * przeczytać podręcznik do **chmod** i sprawdzić sposób działania polecenia
    * przetestować zmiany praw dostępu na plikach stworzonych w strukturze //unix/lab2//
          * odczyt testować przy pomocy ''cat plik''
          * zapis przy pomocy ''echo "cos" >> plik''
          * uruchamianie przy pomocy ''./plik''
    * wykonać ćwiczenie podobne do powyższego, tak aby obserwować wpływ zmiany praw dostępu na możliwości dostępu do plików drugiej osoby
    * prawa dostępu na katalogach - ćwiczenie należy wykonywać w parach, próbując czytać pliki w katalogach drugiej osoby: czym różni się //read// od //execute//? sprawdzić działanie **pwd**, **ls** i cd przy różnych kombinacjach tych praw (szczególnie: tylko //read//, tylko //execute//)
    * opcja ''-R'' polecenia **chmod** powoduje rekursywną zmianę praw dostępu do zawartości katalogu.
    * jakie muszą być spełnione warunki aby użytkownik A mógł tworzyć katalogi w katalogu, który należy do użytkownika B, a co wystarczy do zapisu plików w katalogu?
    * prawa numeryczne: sposób działania i użycie; czym się różnią od symbolicznych?
    * numeryczne prawa dostępu a polecenie umask, sprawdzić działanie dla różnych wartości.
    * oglądnąć bity //SUIG/sTicky// na plikach/katalogach:

      ls -ld /tmp
      ls -l  /usr/bin/passwd
      
==== - Linki ====

    * przeczytać opis do //ln(1)//
    * stworzyć dowiązania symboliczne do plików przy pomocy ''ln -s''

      ln -s plik dowiazanie

    * co się dzieje przy czytaniu, zapisywaniu, uruchamianiu dowiązania?
    * co przy jego usuwaniu?, a co przy usuwaniu samego pliku?
    * sprawdzić działanie dowiązań do katalogów; jak działa **pwd**, co dają opcje ''P L''


==== - MC ====
Uruchomić Midnight Commander, **mc** i zmienić prawa dostępu do wybranego pliku <key>C-x c</key>.



===== VARIA =====

Automatyczne generowanie listy obecności o poranku:
<cli>
gjn:~$ who|awk '{print $1;}'|sort|uniq|xargs -i"{}" grep "{}" /etc/passwd|cut -d : -f5|cut -d, -f1|awk '{print $2,$1;}' |sed s/\ /,/g |sort >unix08-0800.cvs
</cli>

Jak założyć swoją stronę domową na serwerze //student//?
<cli>
$ cd
$ mkdir public_html
$ echo "to jest test strony uzytkownika: $USER" > public_html/index.html
$ chmod o+x .
$ chmod u+rwx,g=,o=x public_html
$ chmod a+r public_html/index.html
</cli>